Online lezen? Klik boven rechts voor optie "full screen"
Download hier de visietekst op A4-formaat (PDF)
Warmtenetten zijn naast individuele groene warmtebronnen een onmisbare optie
om onze warmtevoorziening te verduurzamen met collectieve bronnen.
Tegen 2050 – of liever nog wat vroeger - moeten we niet alleen onze elektriciteit groen maken, maar ook onze warmtevoorziening: de verduurzaming van warmte is een van de grote uitdagingen in de energietransitie. Ook in Vlaanderen zal groene warmte een belangrijke rol moeten spelen in het realiseren van de hernieuwbare energietoekomst, naast groene stroom en de verduurzaming van het transport. En natuurlijk samen met energiebesparing en energie-efficiëntie.Een belangrijke en onmisbare bijdrage daarin moet komen van de uitrol van warmtenetten.
In het Vlaams gewest dient ongeveer 60% van het totale bruto finaal energieverbruik voor verwarming, koeling en industriële proceswarmte. Elektriciteit heeft een aandeel van 17%. In gebouwen neemt het energieverbruik voor ruimteverwarming en sanitair warm water zelfs vier vijfde van het totaal voor zijn rekening, grotendeels met gas of stookolie. De uitdaging om onze gebouwen in de toekomst te verwarmen zonder stookolie of aardgas maar met klimaatneutrale technieken, is dus zeer groot: om in 2050 een nuluitstoot van CO2 te bereiken, zullen jaarlijks zo’n 100.000 huishoudens hun warmtevoorziening moeten vergroenen.
We verbruiken niet alleen energie om onze woningen te verwarmen en sanitair warm water te maken, maar ook voor de verwarming van andere gebouwen: scholen, openbare gebouwen, winkels, kantoren, bedrijven, zwembaden, rust- en verzorgingsinstellingen,… Daarnaast heeft de industrie ook proceswarmte nodig om producten te maken. Een ruimere kijk op de warmtevraag en de warmteproductie kan onverwachte combinaties opleveren, zoals koeling waarvan de warmte in de zomer naar een zwembad gaat, of zelfs koelen met restwarmte, of warmte uit rioleringen voor collectieve woningverwarming.
Naast warmte is ook koeling nodig, vooral in kantoren en verzorgingsinstellingen. Warmtenetten kunnen aan koelmachines energie leveren om het koelproces aan te drijven. En een nieuwe tendens is het gebruik van lagetemperatuur warmtenetten die via warmtepompen zowel kunnen koelen als verwarmen.
De uitrol van warmtenetten maakt een belangrijke collectieve oplossing mogelijk voor het verduurzamen van ons warmteverbruik. Of het ook een haalbare optie is, hangt af van de bouwdichtheid: in dichtbebouwde kernen van gemeenten en steden ligt het warmteverbruik per lopende meter straat meestal hoog genoeg om een warmtenet rendabel te maken. In de dunner bebouwde buitenwijken gaat de keuze naar individuele oplossingen zoals warmtepompen. Met deze individuele of collectieve bouwstenen kan de lokale overheid aan de slag om een visie op te bouwen voor de gefaseerde verduurzaming van warmte in functie van de diverse wijken en zones.
Het nuttig gebruik van grote bronnen van (industriële) restwarmte voor verwarming kan alleen met een warmtenet. Bovendien maakt de centrale opwekking van warmte hogere rendementen mogelijk dan de individuele warmteproductie per bedrijf of per woning. In centrale eenheden kan de rookgasreiniging ook veel efficiënter gebeuren. De combinatie van diverse technieken zoals warmtekrachtkoppeling en warmtepompen maakt optimale energetische rendementen mogelijk. Een warmtenet kan warmte uit allerlei bronnen verdelen, wat een overschakeling op volledig duurzame hernieuwbare warmte vergemakkelijkt. De vervanging van een bestaande centrale warmtebron door een volledig groene warmtebron maakt een snelle verduurzaming mogelijk zonder alle individuele installaties aan te passen.
Het uitrollen van warmtenetten is geen doel op zich: warmtenetten zijn geen energiebron, maar “slechts” een transportmiddel om grootschalige duurzame warmtebronnen nuttig in te schakelen in de warmtevoorziening. Vaak is een warmtenet de enige manier om dergelijke bronnen nuttig te gebruiken. Het grote voordeel daarvan is dat een centrale hernieuwbare warmtebron ineens een groot aantal verbruikers verduurzaamt. Volgens onderzoek van Vito in 2015 hebben warmtenetten het potentieel om kosteneffectief ruim 60% van de warmtevraag in Vlaanderen in te vullen.
Lees meer: welke warmtebronnen voor een warmtenet?
De grootste uitdagingen liggen in de vervlechting van de warmtevoorziening met ruimtelijke planning, energierenovatie van bestaande bebouwing, maatschappelijk draagvlak, lokale warmtebronnen enz. Daarom gebeurt de ontwikkeling van warmtenetten het best op het schaalniveau van steden en gemeenten, in lokale projecten. Daarin is de rol van lokale overheden (gemeenten, steden, maar ook intercommunales en provincies) essentieel als regisseur van een lokale warmtestrategie. Omwille van de grote lokale diversiteit streven we niet naar één organisatiemodel.
Sinds de eerste warmtenetten op steenkool en stoom heeft de techniek niet stilgestaan. De huidige efficiënte warmtenetten behoren tot de “derde generatie” en zijn niet meer te vergelijken met de sissende stoomleidingen in Moskou of New York. Nieuwe warmtenetten passen meer hernieuwbare energiebronnen toe, grootschalige thermische opslag in wisselwerking met het elektriciteitsaanbod en digitale warmtemeters.
Momenteel ontwikkelt men de vierde-generatie-warmtenetten vol innovatieve technieken:
Meer informatie: website 4DH
(4th Generation District Heating Research centre)
Feiten en fabels over warmtenetten
De rol van lokale overheden: Leidraad warmtenetten
